Aan wie laten we het over om te zorgen dat we altijd genoeg water hebben? Nu het weer in Nederland steeds heftiger wordt, en we de bodem in rap tempo uitputten om gewassen te telen, is een gezond waterpeil lang niet altijd meer vanzelfsprekend. Er moet beter naar oplossingen gekeken worden, op beleidsniveau én op ondernemersniveau. Langzaamaan voelen waterschappen en boeren nattigheid – of juist niet.
Nederland, bij uitstek een kikkerlandje, heeft moeite het nat te houden. In het waterlandschap van Nederland hebben steeds meer boeren moeite met voldoende grondwater vinden om hun gewassen te laten groeien. Wat de waterschappen betreft zijn daar wel regels voor, maar die volstaan niet. Ze werken op het principe van wie het eerst komt, wie het eerst maalt, schreef het Financieele Dagblad in november van afgelopen jaar.
Hebben we nou te veel of te weinig water?
Peter van Bodegom, hoogleraar milieubiologie aan de universiteit Leiden, ziet aan de andere kant dat er in Nederland nog altijd een neerslagoverschot is.
In principe valt er elk jaar nog voldoende regen. Maar het wordt wel steeds onvoorspelbaarder. De droge periodes worden langer, en de stormen worden heftiger.
Door de hitte verdampt het water te snel voor boeren; ze kunnen het dan niet goed genoeg opslaan. Ook onze bodem putten we steeds verder uit, waardoor het minder op een spons begint te lijken en meer op een zeef. Een watertekort is niet het probleem, vindt Van Bodegom, we weten alleen niet zo goed hoe we ons water moeten blijven vasthouden. ‘En die combinatie zorgt er voor dat het waterprobleem groter wordt.’
‘We zijn als Nederlanders geneigd te denken: hoe houden we droge voeten?’ merkt Van Bodegom op. En nu staan de waterschappen voor een haast onmogelijke opgave:
Hoe richten we het landschap zo in, dat we ons kostbare water beter vast kunnen houden?
In Nederland, waar over elke vierkante centimeter land is nagedacht, is het lastig om de discussie aan te gaan met boeren. Zij kunnen geen land opofferen om onder water te laten lopen, en een bassin neerzetten gaat al helemaal niet. Dat laat de druk op hun inkomen simpelweg niet toe. ‘Dat is een discussie die de waterschappen wel moeten oplossen.’
Het loopt over van oplossingen
Dat betekent niet dat er niet hard wordt gewerkt. Over het hele land staan er pilots uit van oplossingen die het de waterschappen én agrariërs makkelijker moet maken om het landschap opnieuw in te delen. ‘Het heeft ook met bewustwording te maken’, zegt Van Bodegom. ‘We moeten water óók als product van het land gaan zien.’
We moeten op zoek naar verdienmodellen die boeren en andere landeigenaren kan stimuleren om voor het grondwaterpeil te zorgen.’
In beginsel is het grondwaterpeil de verantwoordelijkheid van de waterschappen. De meeste boeren houden zich er daarom niet actief mee bezig. Maar als het voor de waterschappen moeilijker wordt, kunnen zij een goed grondwaterpeil niet langer garanderen. Dus wordt het alsnog een probleem voor boeren. En het is een probleem waar zij niet goed op voorbereid zijn.
Het overgrote deel van het Nederlandse grasland bestaat uit Engels raaigras – zorgvuldig gekozen voor haar hoge eiwitgehalte.
Dat zegt Daan van Diepen, medeoprichter van het bedrijf Wilder Land. De soort is handig voor een boer die goede melk wil leveren, maar het heeft ook erg korte wortels. Dan bereikt het niet altijd het grondwater. Je kunt het ’s zomers al zien. ‘Het landschap verkleurt steeds eerder, tenzij er wordt gesproeid.’
Van abstract naar concreet
Van Diepen en zijn vennoot, Matthijs Westerwoudt, wilden het met Wilder Land makkelijker maken voor boeren om de biodiversiteit in het grasland te verhogen. Dat doen ze door op stukken grond van boeren onkruid in te zaaien, en daar vervolgens thee uit te oogsten. En voor die dienst betalen zij de boer per vierkante meter ingezaaide (on)kruiden. ‘Het is heel mooi als je boeren hun onkruid ineens als nuttig gewas kan laten zien’, zegt Westerwoudt. ‘Biodiversiteit vergroten en tegelijkertijd waarde creëren, dat klinkt abstract – we gingen op zoek naar een manier om het concreet, om het simpel te maken.’
Lange wortels
Een bijkomend voordeel van onkruid: lange wortels. Het is de reden dat het in je eigen tuin soms moeilijk is om van onkruid af te komen, maar in het landschap heeft het twee grote voordelen. Lange wortels zorgen dat er meer organische stof in de bodem wordt vastgehouden. Die organische stof werkt als een spons: het is de reden dat grond water beter vasthoudt. Put je de bodem te veel uit, dan lekt je water zo weg. Een tweede voordeel is dat je met een lager grondwaterpeil tóch gewassen kunt groeien. En dat is niet alleen voor het onkruid, maar ook voor andere planten een voordeel.
Of de waterschappen ook op de hoogte zijn van dit soort oplossingen? ‘Ik heb nog nooit contact met ze gehad’, zegt Van Diepen bedachtzaam. ‘Maar ik kan me wel voorstellen dat de waterschappen redelijk blij zijn met boeren die dit doen.’ Belangstelling aan de kant van de boeren is in ieder geval het probleem niet. Van Diepen: ‘We hebben op dit moment nog een flinke wachtlijst.’
Ook particulieren vinden het heel interessant. Maar daar focussen we minder op, omdat we willen zitten waar we echt impact kunnen maken. En dat is bij de boeren.
Matthijs is sinds 2020 storymaker bij Nederland Voedselland. Zijn honger voor kennis richt zich op het voedselsysteem in brede zin, en in het bijzonder op certificering, internationale handel, koffie en chocola.
