Hoe maken we ons voedselsysteem duurzaam?

Op Wereldvoedseldag ontkom je niet aan de vraag: hoe voeden we de groeiende wereldbevolking op een manier die de aarde niet uitput? Ten eerste is het een onmetelijk moeilijke vraag, want het probleem is divers en zo ook de oplossingen. Bovendien bijt de ene oplossing de andere. Het goede nieuws is wel: er wordt over nagedacht én aan gewerkt.

Een schets van het probleem. Volgens de WGO hebben 815 miljoen mensen op dit moment honger. De wereldbevolking groeit ook. Naar verwachting worden we rijker, waardoor de vraag om vlees (in het buitenland) groeit. Door deze twee laatste dingen is er dubbel zoveel voedselproductie nodig. Tegelijkertijd kampen we met het broeikasgasprobleem, waar juist landbouw en met name vleesproductie een groot aandeel in heeft, en gaat de bestaande landbouwgrond achteruit. De uitdaging is dus niet alleen de mensen die van vandaag leven goed en gezond eten te bieden, maar de voedselproductie moet ook worden opgeschroefd, efficiënter worden gemaakt en dat moet gebeuren op een manier die evenveel teruggeeft aan de aarde als dat ze neemt.

Hebben we het wel over hetzelfde?

Een duurzaam voedselsysteem dus. Wat daaronder wordt verstaan lijkt voor iedereen anders te zijn. Betekent het oog voor dierenwelzijn, voor eerlijke handel, inzetten op innovatie en efficiënte productie, geen gebruik maken van GGO of juist wel?

Het is dan ook een term die eerst wat meer uitleg nodig heeft. Planbureau voor de Leefomgeving heeft om die reden onderzoek gedaan naar hoe men over het algemeen spreekt over het toekomstbeeld van een duurzaam voedselsysteem en welke perspectieven hieraan ten grondslag liggen. Dit onderzoek is gepubliceerd in Perspectieven op duurzaam voedsel. De perspectieven brengen allemaal een ander probleem en andere doelen in kaart. PBL: “In het begrip duurzaamheid worden verschillende waarden en doelen samengebracht, die verschillend worden gewogen door verschillende groepen in de maatschappij. Deze doelen conflicteren bovendien soms met elkaar: meer dierenwelzijn kan meer druk op de natuur of het milieu betekenen. Verschillende visies op hoe een duurzaam voedselsysteem eruitziet, zijn niet noodzakelijk meer of minder ‘waar’; er gaan verschillende waardes achter schuil.” 

De vijf perspectieven die het PBL onderscheidt zijn:

1. Voldoende en voordelig voedsel op de wereldmarkt: goedkoop en genoeg eten voor iedereen.
2. Technologisch optimisme: innovatie lost de milieu-, natuur- en gezondheidsproblemen op.
3. Alternatieve voedselnetwerken: herstellen van de relatie tussen stad en platteland door lokale of regionale producten.
4. De consument aan het stuur: transparantie over herkomst en productiewijze is de sleutel, de vraag van de consumenten bepaalt de verandering in het systeem.
5. Integrale voedselpolitiek: alle partijen moeten worden betrokken in het bepalen van de oplossingen, want het probleem is te complex.

Als een bepaald perspectief dominant is, zal iemand geneigd zijn om problemen en oplossingen primair vanuit dit denkkader te benaderen

Het is belangrijk om je bewust te zijn dat deze perspectieven de basis zijn van je mening en gedrag. PBL zegt hierover: “De verschillende perspectieven spelen een structurerende rol in debatten over duurzaam voedsel. Als een bepaald perspectief dominant is, zal iemand geneigd zijn om problemen en oplossingen primair vanuit dit denkkader te benaderen. Er zal dan minder of zelfs geen aandacht worden geschonken aan andere valide probleemdefinities en oplossingsrichtingen.”

Brede aanpak in Food Transitions 2030

Veel oplossingen kijken naar het veranderen van de landbouw. Maar het voedselsysteem bestaat uit meer dan alleen een landbouwbeleid. De meest integrale, en interdisciplinaire aanpak, is die beschreven in Food Transitions 2030, een studie van coördinator Innovatieve technologieën Frans W.H. Kampers en Professor Landbouw en voedsel Louise O. Fresco van de Wageningen University & Research. Hierin wordt gekeken naar het hele systeem, het landbouw- en het voedselbeleid, van primaire sector tot consument. Het beschrijft de onderzoeken en innovaties die de komende 10 jaar nodig zijn.

Plant- en dierveredeling

Deze route draagt bij aan duurzame landbouw, door middel van innovatie. Met technologieën als Crispr-Cas kunnen planten en ook dieren worden veredeld. Het zorgt voor voedselzekerheid doordat oogsten minder snel mislukken en dieren minder snel ziek worden. Op die manier kan er ook minder gebruik worden gemaakt van bestrijdingsmiddelen en medicatie.

Robots en precisielandbouw

Er zijn mensen nodig op het land die het zware werk willen doen, maar de realiteit is dat jonge mensen in de stad gaan wonen. Een oplossing is om gebruik te maken van robots en precisielandbouw, zodat er minder mensen nodig zijn. Op die manier is het ook mogelijk om gebruik te maken van landbouwtechnieken die meer opleveren met minder grondstoffen, maar daardoor meer arbeid vergen.

Blue Growth: voedselproductie in zee

Zeewier staat centraal in deze oplossing, omdat het veel voedingsstoffen heeft en er geen landbouwgrond voor nodig is. Zeewier kan worden verwerkt in voedingsproducten, maar ook in veevoer, waarmee de veehouderij duurzamer kan worden gemaakt.

Dierlijke en plantaardige eiwitten

Minder vlees en meer plantaardige eiwitten kweken voor een duurzaam voedselsysteem is de meest gehoorde oplossing. Ook in Food Transitions 2030 komt het terug. Er zijn meer mogelijkheden om eiwitten te produceren dan alleen landdieren en planten. Goede proteïnen met de juiste voedingswaarden kunnen ook gehaald worden uit bijvoorbeeld insecten, zeewier en algen. Ondanks dat veganisten en vegetariërs hebben bewezen dat je prima kan leven op een plantaardig dieet, is er voor de voedselzekerheid een goede balans tussen dierlijke en plantaardige productie nodig, concludeert het onderzoek.

Innovaties in raffinage

Bewerkt voedsel wordt vaak gemaakt uit verschillende ingrediënten die eerst uit primaire grondstoffen zijn gehaald. Hoewel daar voordelen voor de kwaliteit aanzitten, is het zonde van de energie. Hiervoor is een lastige procesomslag nodig bij de voedselverwerkende industrie.

Digitalisering, zoals internet der dingen

Met blockchain kan in de toekomst (en wordt nu ook al) informatie binnen de voedselketen uitgewisseld. Hiermee kan de volledige geschiedenis van een product worden achterhaald, waardoor er makkelijker duurzame en gezonde keuzes kunnen worden gemaakt bij de productie. Ook voor consumenten kan digitalisering in de toekomst helpen bij het maken van gezonde en gemakkelijke keuzes. Voedsel kan worden afgestemd op leefstijl, en misschien kan de koelkast in de toekomst wel communiceren met de bezorgservice, want gemak dient de mens.

Voedsel in de praktijk

Het is belangrijk om consumenten te helpen de juiste keuzes te maken. Bijvoorbeeld door mensen goed te informeren en te onderwijzen, zo kan voedselverspilling worden tegengaan. De meeste consumenten maken voor wat ze eten nu nog keuzes gebaseerd op emotie, traditie, aanbod en prijs. Er zou verder onderzocht moeten worden welke effecten sociale media, onderwijs en beleid hebben op de keuzes van de consument, geven de onderzoekers aan.

Gezondheid

Heeft een duurzaam dieet invloed op de gezondheid? Doordat we op het moment groenten en fruit kunnen kopen die niet in het seizoen zijn, hebben we een gevarieerd dieet. Het is alleen niet duurzaam. Er moet daarom meer onderzoek worden gedaan naar de effecten van voedingsstoffen op ons lichaam.

Minder vlees en meer plantaardige eiwitten kweken voor een duurzaam voedselsysteem is de meest gehoorde oplossing

Het is een politieke kwestie

Doordat er zo veel verschillende paden te bewandelen zijn en belangen en afwegingen voor iedere groep in de maatschappij anders zijn, noemt het PBL de politiek en het maatschappelijk debat als de plek waar de transitie zich moet ontwikkelen. “De verduurzaming van het voedselsysteem is dan ook geen technocratische vraag waar enkel experts het juiste antwoord op kunnen formuleren; het is een inherent politieke vraag. Meer kennis kan helpen de problemen en mogelijke oplossingen helder te krijgen, maar uiteindelijk draait het maatschappelijk en politiek debat over voedsel om waarden en de afweging tussen en prioritering van deze waarden.”

Ga dus in gesprek!

Voer dus het gesprek met mensen over wat jij belangrijk vindt. Maak keuzes waar jij achter staat en denk na over de impact die jouw keuzes hebben. Wil jij ook het voedselsysteem veranderen en heb je specifieke ideeën over hoe jij een steentje kan bijdragen, maar ben je nieuw in het veld? Bij de Academie van Slow Food Youth Network leer je alles wat je nodig hebt. Marieke Creemers, coördinator van de SFYN Academie: “Het beste aan de Academie is namelijk dat we elkaar duwtjes in de rug geven en uitdagen net iets verder te gaan, maar dat ieder ook de ruimte krijgt om de verandering te starten zoals dit bij hem of haar past. Voor de één is dat het suikergehalte verlagen voor een groot frisdrankmerk, voor een ander is dat een scharfilet op het menu zetten, of een brood bakken van het mooiste meel dat er is. Daarvoor hoef je niet het volledige systeem te snappen of te doorgronden, of dé oplossing te weten die alles beter, nee, perfect maakt. Je hoeft alleen maar eens te praten met die varkenshouder, die veganist, die lobbyist of die activist.”

Tot 1 november kan je je aanmelden voor de SFYN Academie.