‘Waarom betalen jullie cacaoboeren niet gewoon wat meer?’ Die vraag krijgen ze bij Nestlé geregeld. Het lijkt immers zo simpel. Een beetje meer betalen, en alle problemen met armoede en kinderarbeid zijn de wereld uit. Je zou bijkans boos kunnen worden waarom ze het níet doen. ‘Ik voel me onmachtig als het verhaal over chocolade zo wordt platgeslagen’, zegt Judy Zwinkels van Nestlé. ‘Maar we leven in een onelinermaatschappij.’ Het kost de multinational moeite om een genuanceerder verhaal over cacao onder de aandacht te brengen. Een journalistiek experiment moet dat veranderen.
Je zou er makkelijk een dag mee kunnen vullen: lezen wat levensmiddelenfabrikant Nestlé allemaal doet om het leven van cacaoboeren over de hele wereld te verbeteren. Je zou kunnen beginnen met de cacao-pagina op de website van Nestlé Nederland, om vervolgens wat dieper in de materie te duiken op de aparte site over het Nestlé Cocoa Plan, om vervolgens verrast te worden door nog weer een heel ander project: De chocoproef, een site waarop Nestlé een journalistiek experiment is aangegaan met twee onafhankelijke journalisten. Je moet flink doorlezen als je het allemaal in één dag tot je wilt nemen, want Nestlé vertelt heel veel over cacao. Misschien niet zo gek, want het bedrijf koopt ook héél veel cacao in. Om precies te zijn: 414.000 ton per jaar.
Van cacaoboon tot KitKat
Met zulke grote aantallen komt ook een grote verantwoordelijkheid. Cacao komt uit landen als Ivoorkust, Ghana, Brazilië, Ecuador, Venezuela, Mexico en Indonesië. De leefomstandigheden in die landen zijn niet altijd goed. Boeren zijn vaak arm en werken vaak op uitgeputte grond met te oude bomen. Hun inkomen is soms zo laag dat ze kinderen inzetten als arbeidskrachten. Vrouwen worden onderbetaald en hebben meestal geen stem in de gemeenschap. Het zijn precies deze dingen waarom er de afgelopen jaren aandacht is gekomen voor ‘slaafvrije’ chocolade.
‘Dat is dan ook de vraag die wij het meeste kriigen’, zegt Martine Olijslagers-Kuip, directeur chocolade bij Nestlé. ‘Mensen komen naar me toe en zeggen: “Waarom betalen jullie die boeren niet gewoon wat beter?” Maar dat is niet zo makkelijk – en dan blijkt hoe lastig het is om consumenten en de media te informeren over de complexiteit van de keten. Van de cacaoboon bij de boer tot de KitKat bij de retailer… en alle stappen daartussen. Dat is een heel complex verhaal.’
Je kunt er dus een dag voor uittrekken om dat complexe verhaal te lezen. Nestlé heeft het allemaal online gezet. ‘Maar wij begrijpen ook wel dat niemand dat doet’, zegt Judy Zwinkels, Head of Corporate Affairs bij Nestlé. ‘Mensen hebben maar zoveel capaciteit om informatie op te nemen. Je kunt niet bij elk product dat je in de supermarkt koopt, het volledige verhaal tot je nemen. Dat is ook logisch.’
Neerwaartse spiraal
Wie geen beeld heeft van de cacaoketen, zou kunnen denken: de prijs voor cacao moet omhoog. Maar het gaat niet alleen om de prijs. Een cacaoboer die niet efficiënt werkt en zijn grond heeft uitgeput, oogst simpelweg te weinig om voldoende te kunnen verdienen. En daar begint dan een neerwaartse spiraal. In plaats van meer te betalen voor minder cacao, richt het Nestlé Cocoa Plan zich op drie dingen: betere landbouwtechnieken en verjonging van de plantages, een beter leven voor de cacaoboeren met meer zeggenschap voor vrouwen en zonder kinderarbeid, en betere cacao.
‘Wat we dan nog wel eens terugkrijgen, is: “Mooi verhaal, als het waar zou zijn”’, zegt Olijslagers. ‘Of mensen zeggen simpelweg: “Oja? Bewijs maar eens.”’ Wantrouwen overheerst zodra je namens een multinational spreekt.’
Multinationals worden consequent neergezet als ‘big is bad’
‘We krijgen veel kritiek’, voegt Zwinkels toe. ‘Mensen neigen ernaar om een organisatie als Greenpeace meteen te geloven. En zo’n organisatie heeft ook een belangrijke taak: ons allemaal wakker schudden. Dat doen ze ongelooflijk goed. Maar de werkelijkheid is vaak genuanceerder dan wat er wordt geroepen. We leven in een onelinermaatschappij – en organisaties als Greenpeace varen daar wel bij, maar voor ons is dat heel ongemakkelijk. Multinationals worden consequent neergezet als ‘big is bad’, en dat past ook helemaal in onze gepolariseerde samenleving, maar ondertussen zeg ik dan: hee, wij hebben ook kinderen. Wij zijn hier niet om de wereld slechter achter te laten.’
Het voordeel van een multinational
Zwinkels ziet juist grote voordelen aan multinationals. ‘Heel simpel: wij hebben schaalgrootte. Er zitten meer dan 100.000 boeren in het Nestlé Cocoa Plan. Dat is gigantisch. En als wij een monitoringssysteem tegen kinderarbeid lanceren, dan zorgen we ervoor dat dat systeem uiteindelijk gaat over alle boerengemeenschappen waar we mee samenwerken in West-Afrika. Die schaalgrootte betekent dat we echt een verschil kunnen maken. Ook kleinere bedrijven profiteren daarvan. Tony Chocolonely maakt gebruik van hetzelfde monitoringsysteem tegen kinderarbeid dat Nestlé samen met de International Cocoa Initiative heeft ontwikkeld. Omdat ze zien dat dat meer impact heeft dan hun eigen tools.’
Dat niet alle mensen die perceptie van grote multinationals delen, maakt verantwoord ondernemen voor Nestlé een uitdaging aan beide uiteinden van de keten. Niet alleen aan de kant van de boer, maar ook aan de kant van de consument. Die laatste heeft weliswaar vaak zijn mening klaar, maar speelt verder geen actieve rol. ‘Als je mensen vraagt wat voor chocolade er in de winkel moet liggen, zegt 43 procent dat er alleen nog maar duurzaam geproduceerde chocolade in de winkel zou moeten liggen’, zegt Zwinkels. ‘Maar zodra diezelfde mensen voor het schap staan, houden ze daar helemaal geen rekening meer mee.’
Smaak blijft bepalend
‘Dan kiezen mensen voor lekker’, voegt Olijslagers toe. ‘Smaak blijft het allerbelangrijkst. En als je mensen daar dan op bevraagt, dan leggen ze de verantwoordelijkheid voor duurzaamheid helemaal bij ons. “Dat moet het bedrijf maar doen”, zeggen ze dan.’
Op het eerste gezicht is dat niet eens zo’n gekke gedachte. De consument is niet de expert, de producent wel. ‘Maar we kunnen niet zonder de keuzes die de consument maakt’, stelt Zwinkels. ‘Je zou heel simpel kunnen zeggen: waarom spreekt de chocoladesector niet gewoon met elkaar af: we doen alleen nog duurzame chocolade? Maar dat is in Nederland al eens geprobeerd, met kip.
De kippenvleessector kwam met het plan voor de Kip van Morgen, waarbij supermarkten, producenten en verwerkers hadden besloten alleen nog kippenvlees te verkopen die is geproduceerd met meer dierenwelzijn voor kippen. Al het andere kippenvlees zou niet meer worden verkocht. Daar stak de Autoriteit Consument & Markt een stokje voor. Die vond dat te ver gaan: kip werd door het plan duurder, en dus was het een prijsafspraak, en dat mocht niet. Dat soort dingen maken het lastig om binnen de sector afspraken te maken. Zodra het over geld gaat, is dat eigenlijk een no-go.’
Iedereen moet meedoen, en dat kan eigenlijk niet zonder regulering. Wij zouden dan ook heel graag zien dat er Europese regelgeving komt over mensenrechten en due diligence.
Een vrije markt zonder prijsafspraken vinden we belangrijk – maar een probleem daarbij is dat cacao wereldwijd wordt verhandeld. De prijs wordt niet alleen bepaald door landen als Duitsland, Zweden en Nederland. In Rusland kopen ze ook chocolade. ‘En daar zijn mensen bezig met het einde van de maand – niet met het einde van de wereld’, merkt Zwinkels op.
Europese regulering
In zo’n mondiale keten is zelfs de schaalgrootte van een multinational als Nestlé niet voldoende om een doorslag te geven. ‘De chocoladeketen is zo groot en zo complex, dat je die eigenlijk holistisch moet bekijken’, stelt Zwinkels. ‘Iedereen moet meedoen, anders lukt het niet. En dat kan eigenlijk niet zonder regulering. Wij zouden dan ook heel graag zien dat er bijvoorbeeld Europese regelgeving komt over mensenrechten en due diligence (letterlijk: gepaste zorgvuldigheid). Want we moeten het samen doen.’
Zolang die regelgeving er niet is, dobbert de mondiale cacao-keten tussen de wens om boeren een eerlijke prijs te betalen en het uitgangspunt dat we een vrije markt willen zonder prijsafspraken. Hoe kan een multinational manoeuvreren in zo’n situatie?
Duidelijk is dat het niet alleen om geld gaat, maar ook om kennis. Aan twee kanten van de keten. Cacaoboeren kunnen met de juiste kennis efficiënter werken. Consumenten kunnen met de juiste achtergrondinformatie andere keuzes maken.
De chocoproef is een experiment van Nestlé Nederland om de consument te bereiken – wat misschien nog wel lastiger is dan de boer bereiken. ‘Als multinational worden we met argwaan bekeken, maar tegelijkertijd zien we dat er bij de media steeds minder capaciteit is voor diepgaande journalistiek. Daarom hebben wij zelf twee onafhankelijke journalisten ingeschakeld, en betaald om in Ghana te gaan kijken waar je tegenaan loopt als je in dat land zakendoet. Dat was niet makkelijk – we hebben ze de vrije hand gegeven en wisten niet wat eruit zou komen.’
Kumasi Juice
De twee journalisten zijn niet louter gaan kijken wat er gebeurt in Ghana. Ze hebben zich gewaagd aan participerende journalistiek. Samen met cacaoboeren hebben ze een eigen bedrijfje opgezet dat een drankje maakt van een restproduct van de cacaovrucht: Kumasi Juice. Door zelf in de handel betrokken ze raken, konden ze een beeld vormen van de wereld van de cacaoboer. ‘Ze konden zo zelf ervaren dat de keuzes die wij maken, ergens op zijn gestoeld’, zegt Zwinkels. De documentaire ‘Mede mogelijk gemaakt door…’ kwam er uit voort:
Het is een nieuwe manier om het complexe verhaal over de cacaoketen bij het grote publiek te krijgen. ‘Het is serieus, en toch vermakelijk’, zegt Amber Harms, specialist duurzaamheidsprojecten bij Nestlé. ‘En ik denk dat het consumenten een heel ander beeld geeft van de situatie. In andere documentaires worden boeren nog wel eens neergezet als arme stakkers, maar hier zie je dat die boeren ook gewoon innovatiekracht hebben. Het is niet zo zwart-wit als vaak wordt neergezet.’
Cynisme ligt uiteraard op de loer. De oneliners zijn makkelijk te verzinnen: Nestlé koopt journalisten om, Nestlé trekt de portemonnee voor een positief verhaal. ‘Ik kan me onmachtig voelen als het verhaal zo wordt platgeslagen’, zegt Judy Zwinkels.
Alles is zo gepolariseerd. Alles is zo angstgedreven. Je mag het met elkaar oneens zijn, maar ik zou zo graag zien dat we weer met elkaar meekijken. Dan kunnen we impact maken.
