Petra Verhoef, sinds 15 mei 2023 directeur van het Voedingscentrum, heeft een heldere visie op gezond eten: bewust omgaan met onze basisvoeding is gezonder en duurzamer. Maar hoe ondersteun je consumenten bij een gezonde, veilige en meer duurzame voedselkeuze?
De gemiddelde Nederlander consumeert te veel eiwit. Overmatig eiwitgebruik zorgt niet alleen voor gezondheidsuitdagingen, maar trekt ook een zware wissel op onze planeet. Petra is van mening dat een transitie naar een 50/50 verhouding tussen dierlijke en plantaardige eiwitten in ons dieet noodzakelijk is: ‘Binnen een gezond dieet kun je zelfs makkelijk naar een verhouding van 40/60, als je minder zuivel en vlees eet en vervangt door andere zaken, zoals peulvruchten.’ Daar zit ‘m wat Petra betreft de crux: vervang wat essentieel is, en eet niet meer dan je nodig hebt. ‘Door voedsel dat onnodig is voor je lichaam of zelfs schadelijk voor je gezondheid te vermijden, draag je bij aan duurzaamheid. Je kunt dus zeggen dat duurzaam en gezond hand in hand gaan.’
Op dit moment bestaat het gemiddelde Nederlandse voedingspatroon voor 57 procent uit dierlijk eiwit. Onderzoek toont aan dat 64 procent van de Nederlanders gelooft dat vlees noodzakelijk is voor een gezond dieet. Klopt dat eigenlijk wel?
‘Nee, vlees is niet noodzakelijk voor een gezond voedingspatroon, maar het is wel zo dat vlees belangrijke voedingsstoffen zoals ijzer en bepaalde B-vitamines bevat. Goed om te weten: je kunt een gezond voedingspatroon hebben zonder vlees, als je maar genoeg eieren, zuivel, noten, peulvruchten en vis consumeert. Veganisten bevelen we aan om vitamine B12-supplementen te nemen om essentiële voedingsstoffen aan te vullen. Overigens raadt het Voedingscentrum aan om niet meer dan 500 gram onbewerkt vlees per week te eten, waarvan maximaal 300 gram rood vlees (zoals rundvlees en varkensvlees), inclusief vleeswaren. Dit is aanzienlijk minder dan het gemiddelde wekelijkse vleesverbruik van mannen (763 gram) en vrouwen (525 gram). Als de doorsnee consument dit advies volgt, kom je dus al een heel eind om die 57 procent naar 50 te krijgen.’
En hoe zit dat met zuivel?
‘Te veel vlees is ongezond, maar te veel volle zuivel – vanwege het hoge gehalte aan verzadigde vetten – is dat ook. Alleen hebben zuivelproducten bewezen gezondheidsvoordelen die niet alleen komen door hun eiwit- en calciumgehalte. Zo toont onderzoek aan dat mensen die zuivel consumeren een lager risico op darmkanker hebben. Maar net als vlees, heeft zuivel ook een hoge milieu-impact. Door een deel van de dierlijke eiwitten te vervangen door plantaardige, kunnen we uiteindelijk een evenwichtiger voedingspatroon bereiken. Maar let met nieuwe eiwitbronnen op dat ze niet weer afkomstig zijn van bewerkte producten, en dat ze gevarieerd genoeg zijn.’
De afweging: keuze voor dierlijke of plantaardige voeding berekend
Een belangrijk vraagstuk in het maatschappelijk debat is de relatie tussen vleesconsumptie en een duurzaam voedingspatroon. Wageningen University & Research (WUR) doet onderzoek op dit thema door de impact van vlees op gezondheid, duurzaamheid en klimaat te analyseren. Wendy Jenkins, PhD kandidaat op het gebied van Farming Systems Ecology in het onderzoeksteam Circular Food Systems, onderzoekt hoe de wereld gezond gevoed kan worden binnen de draagkracht van de aarde: ‘Vee kan nuttig zijn voor efficiënt landgebruik, door het te voeden met biomassa die mensen niet kunnen eten, zoals reststromen en gras van bodems die ongeschikt zijn voor akkerbouw. Dat is ook van oudsher de rol van landbouwdieren.’
WUR maakt berekeningen op basis van het Circular Food Systems model (CiFoS), dat de complexe afhankelijkheden in het voedselsysteem integreert. ‘Het is als een Rubiks kubus; als je één deel verandert, verandert ook de rest’, vertelt Wendy. ‘Zo kun je verschillende keuzes rond landgebruik en voedselzekerheid berekenen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de consumptie van dierlijke producten, is het voor onze gezondheid beter om kip te eten in plaats van rundvlees. In termen van landgebruik kan rundvlees van melkkoeien relatief gunstig zijn in het kader van duurzaamheid. Als we deze afwegingen kennen, kunnen we met elkaar in gesprek gaan over welke keuze we het belangrijkste vinden.’
WUR concludeert dat we niet ontkomen aan het verminderen van vleesconsumptie als we binnen de planetaire grenzen willen blijven consumeren. Al bleek uit onderzoek dat in een circulair voedselsysteem dieren voor 40 procent in onze dagelijkse eiwitbehoefte kunnen voorzien zonder dat veevoer- en voedselproductie hoeven te concurreren om land.
‘Overigens gaat het niet zozeer om focussen op alternatieve eiwitbronnen, maar gewoon om bewuster omgaan met onze basisvoeding. Ongeveer een kwart van onze eiwitinname komt uit granen, zoals bruine rijst en brood. Omdat we al meer dan voldoende eiwitten consumeren, is het niet nodig om alle dierlijke eiwitten door plantaardige te vervangen.’
Hoe krijg je mensen mee in dit verhaal? Vaak wordt het als belerend ervaren als de overheid je vertelt wat je moet eten.
‘Het is moeilijk om waardevrij over voedsel te praten. Voor sommigen vertegenwoordigt vlees een speciale voedingswaarde, voor anderen benadrukt het hun identiteit, vrijheid of plezier.
Toch kun je in kleine stappen beter gaan eten. Door mensen te helpen voedselvaardiger te worden, bijvoorbeeld met recepten, campagnes en apps maken we de eiwittransitie makkelijker. We werken onder meer met ‘Eetwissels’ (kleine stapjes naar gezonder en duurzamer eten en drinken binnen je huidige menu) en tips voor mensen met minder budget. En natuurlijk weegt de sociaaleconomische positie ook mee: niet ieders ‘voedselomgeving’ is even gezond. Als maatschappij moeten we bewegen naar een gemeenschappelijk geaccepteerde norm waarin we minder vleesconsumptie als beter voor onszelf en de planeet beschouwen. Deze verschuiving kost tijd, en moet tactvol gebeuren.’
Leuk zulke campagnes, maar bepaalde mensen zullen het gewoon niet kunnen betalen.
‘We moeten ons er van bewust zijn dat de sociaaleconomische uitgangspositie van mensen invloed heeft op de keuze voor gezonde voeding. Het Voedingscentrum geeft recepten voor het bereiden van avondmaaltijden voor maar € 1,50 per persoon die volledig aan de Schijf van Vijf voldoen. Maar duurzamer en gezond eten staat niet altijd bovenaan je lijstje, bijvoorbeeld door financiële problemen, gebrek aan keukenfaciliteiten, of gebrek aan kennis over voedselbereiding. Een gezonde omgeving en voedselvaardigheden zijn essentieel om iedereen te ondersteunen in hun reis naar een gezonder eetpatroon. Daarom gaan we ook langs bij tankstations, scholen en andere makkelijke instapplekken om ook deze groep bewust te maken van hun eetomgeving. Dan gaat ook de eiwittransitie op termijn als vanzelf.’
Nederland Voedselland publiceert verhalen over transities binnen het Nederlandse voedselsysteem. Eerlijke verhalen over kleine en grote stappen, en over misstappen. We kijken buiten de grens, in ons land, en bij ons thuis.
