Wat weten we van de invloed die zoetstoffen hebben op ons brein en ons lichaam? We vroegen het Paul Smeets, associate professor bij Wageningen University & Research.
Hoe registreren onze hersenen de smaak zoet?
“Je hebt zoete smaakreceptoren op je tong en in je maagdarmkanaal. Die zoetreceptor wordt gestimuleerd door zowel suikers als zoetstoffen. Beide stoffen werken op dezelfde zoetreceptor, ze drukken als het ware op hetzelfde ‘knopje’. Zoetstoffen hebben ook bijsmaakjes die niet zoet zijn, maar die werken op andere receptoren.”
En hoe zit het dan met het verschil tussen suikers en zoetstoffen?
“Ik geloof graag dat je lichaam een verschil kan detecteren, maar de hamvraag is: hóe doet je lichaam dat dan? Al enkele tientallen jaren wordt hier onderzoek naar gedaan, ook door wetenschappers aan de Wageningen University & Research en het UMC Utrecht Braincenter. Er zijn studies die suggereren dat er gedeeltelijk iets anders in je hersenen gebeurt bij niet-calorische zoetstoffen. We hebben dit met functionele MRI onderzocht en zagen inderdaad verschillen. Het effect dat dit vervolgens heeft op ons lichaam, eetgedrag en de daadwerkelijke voedselinname is echter lastig te onderzoeken bij mensen.
Een van de vragen waar we nog mee bezig zijn is: hoe leert je brein over calorie-inname? In een onderzoek hebben we mensen herhaaldelijk een drankje met suiker of een drankje met zoetstoffen gegeven, met de verwachting dat ze minder sterk zouden gaan reageren op de drank zonder suiker. Vervolgens hebben we bekeken wat het effect was op het beloningscentrum van de hersenen. We hebben dit ook gemeten door te vragen hoe lekker mensen het vonden en door te kijken of ze er minder snel op reageerden na de herhaalde consumptie. Onze verwachting bleek niet te kloppen, de hersenen gingen de drank zonder suiker niet herkennen. We hebben daaruit geconcludeerd dat het dus moeilijk is om de associatie tussen zoete smaak en calorieën af te leren.”
Hebben zoetstoffen een minder groot verzadigend effect dan suikers?
“Op dit moment doen we onderzoek naar verzadiging, en wat daar achter zit qua fysiologie. Onlangs hebben we een onderzoek gepubliceerd waarbij we keken naar de invloed van smaak (in dit geval de mate van zoetheid) en textuur op de hoeveelheid die mensen eten. Het effect van textuur was heel overtuigend: als iets harder is, werd er minder van gegeten. Onverwacht vonden we dat de zoetheid er niet zoveel toe deed.
Een ander aantoonbaar effect van het gebruik van zoetstoffen is verandering van gedrag: mensen krijgen de neiging om het eten of drinken van light te gebruiken als excuus voor bijvoorbeeld een extra tussendoortje.”
Suikerhoudende dranken worden vaak aangewezen als boosdoener als het gaat om gewichtstoename
Welk effect heeft het op ons lichaam?
“Suikerhoudende dranken worden vaak aangewezen als boosdoener als het gaat om gewichtstoename. Vloeibare calorieën zijn zo doorgeslikt, maar worden vervolgens niet gecompenseerd door gedurende de rest van de dag minder calorieën te eten. Je lichaam reageert op suiker door insuline aan te maken om je bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Een veelgehoord verhaal is dat het lichaam onterecht insuline aanmaakt als je zoet door niet-calorische zoetstoffen proeft. De zogenaamde cephalic phase insulin response, heet dat. Als je lichaam zich voorbereid op calorieën die niet gaan komen, zou je daardoor een dipje in je bloedsuiker krijgen dat zich vertaalt naar honger. Met andere woorden: van lightproducten zou je meer kunnen gaan eten, wat een averechts effect zou hebben. Een recente meta-analyse van meer dan 200 onderzoeken toont echter aan dat het consumeren van laag-calorische zoetstoffen in plaats van suiker leidt tot een verlaging van energie-inname en lichaamsgewicht. Als je wilt afvallen is een voor de hand liggende eerste stap om lightdranken te drinken in plaats van suikerhoudende dranken, omdat vooral vloeibare calorieën makkelijk zorgen voor overconsumptie. Nog beter is het natuurlijk om water te drinken.
Dat lightdranken zorgen voor een afname in lichaamsgewicht toonde ook het proefonderzoek onder Amsterdamse basisschoolkinderen van professor Jaap Seidell en Martijn Katan aan. Achttien maanden lang werd op de scholen de limonade gezoet met suiker gemaskeerd vervangen met limonade gezoet met zoetstof. De suikervrije variant zorgde voor minder gewichtstoename bij kinderen met een normaal gewicht.”
Hoe wordt onderzoek dat op dieren is uitgevoerd vertaald naar de mens?
“In onderzoek bij proefdieren is geconstateerd dat consumptie van niet-calorische zoetstoffen kan leiden tot overgewicht, de mismatch tussen zoete smaak en energie-inhoud zou hiervan de oorzaak zijn. Of dit ook op mensen van toepassing is, is echter niet genoeg bewijs. De meta-analyse waar we het net over hadden, toont dit aan. Die vertaling van dier naar mens kan moeilijk zijn, omdat ons dieet veel gevarieerder is dan dat van proefdieren en enkele lightproducten dus niet snel iets zullen ‘ontregelen’. Bovendien zit in de meeste lightproducten nog altijd energie, alleen minder. Frisdranken zijn het extreme geval waarbij er geen calorieën meer in de drank zitten.”
Welke factoren spelen mee als je onderzoek wilt doen op mensen?
“Iemands dieet en de voedselomgeving zijn niet helemaal te controleren. Daadwerkelijke energie-inname is dan ook moeilijk te meten. Ook het energieverbruik zoals de mate van fysieke activiteit en het rustmetabolisme spelen mee. Bovendien verschillen mensen onderling genetisch meer dan proefdieren (ratten/muizen), waardoor er mogelijk meer variatie is in hoe ze reageren op (voedings)manipulaties.”
