Als akkerbouwer kun je veel processen stapsgewijs optimaliseren, maar je blijft afhankelijk van de elementen, zoals de mogelijkheden van de directe omgeving, de grondsoort en de weersomstandigheden. Akkerbouwer Germ Germs uit het Drentse Zwartemeer wilde inzetten op risicospreiding: samen met zijn schoonvader zocht hij een project naast het akkerbouwbedrijf. De wormenkweek waar ze mee op de proppen kwamen, bleek al snel te passen als circulair onderdeel van hun bedrijf. Stap voor stap bouwen ze de bedrijfstak verder uit voor een betere kostprijs, en gebruiken het restproduct als compost voor een vruchtbaardere bodem. ‘Duurzaam ondernemen is net als akkerbouw, maatwerk’.
Germ is de vierde generatie die boert op het erf in Zwartemeer. ‘Ik heb het bedrijf overgenomen van mijn ouders. Ik verbouw suikerbieten, aardappelen en Japanse haver op mijn land. Het is een echt familiebedrijf.’ Het is dan ook een levendig gebeuren van de vele generaties op het erf. Zijn moeder woont om de hoek, en brengt de dochter thuis van school. Zijn vrouw heeft een kapperszaak aan huis, en ook zijn schoonvader – Roberto – en diens vader zijn vandaag te vinden op de boerderij.
Gemeenschapszin en ondernemerschap zitten de familie in de genen. ‘Mijn vader had altijd een recreatiepark naast de boerderij, en we sleutelden altijd al zelf aan onze machines. Het zit dan ook wel wat in onze genen om er wat naast te doen’, vertelt Germ. Zelf was hij jarenlang een handballer, maar dat viel op den duur niet meer te combineren met het akkerbouwbedrijf. ‘De meeste maanden ging dat vaak wel goed. Maar dan in het oogstseizoen, ook als de competitie op zijn hoogtepunt kwam, kwakkelde je met allemaal blessures. Dat kon niet langer. Toen ik (weer) mijn kruisband scheurde, ben ik gestopt’, klinkt het met enige weemoed in zijn stem.
Kakkerlakken
Toch moest zijn overtollige energie een bestemming krijgen. Vanaf het moment dat hij het bedrijf volledig heeft overgenomen, zocht hij een project naast zijn agrarische activiteiten. ‘Ik wilde kakkerlakken gaan houden. Dat paste mooi in de oude schuur. Kakkerlakken hebben een toepassing in gezicht crèmes. Met een vergrijzende samenleving, leek me dat een prima business om in te zitten. Maar de buurt wilde het niet, en mijn vrouw helemaal niet,’ lacht Germ. ‘We hebben ook nog gekeken naar meelwormen en sprinkhanen, maar daar zat op het moment geen business model in.’
Toen nam Germs schoonvader hem mee naar een wormenkweker. ‘Na dertig jaar in de bouw was ik toe aan een nieuwe uitdaging’, verklaart Roberto zijn betrokkenheid. ‘Wormen kweken ligt dicht bij me, door mijn passie voor vissen.’ Van kakkerlakken naar wormen was geen grote denkstap. ‘Op een wormenkwekerij rondlopend dacht ik gelijk: “dit past gewoon beter op een boerderij”,’ vertelt Germ.
Wormenkweek
Roberto is verantwoordelijk voor de dagelijkse werkzaamheden op de kwekerij. In een cyclus van vijf weken verwerkt hij (minimaal) 8.000 bakken met wormen door ze te voeren, de grond te verversen en de bakken te zeven. ‘We hebben moederdieren die coconnetjes afgeven. Deze zetten we in bakken, en na een tijdje komen die uit. Dan kweken we ze op tot wormen van ongeveer 1.2 gram. Na 26 weken zijn ze groot genoeg, en gaan ze naar de groothandel die ze voor ons verdeelt.’
De wormen worden verkocht over de gehele wereld met als grootste afzetmarkt Amerika. Ze worden met name gebruikt voor de sportvisserij. Het restproduct wat overblijft, ging in eerste instantie ook terug naar de groothandel. ‘Onze partners verkopen de wormencompost als grondstoffen voor de glas- en tuinbouw, en ook aan particulieren die thuis bodemverbetering willen’, vertelt Roberto. Dat gaf te denken. ‘We hebben de grond eerst eens laten onderzoeken.’
Ze stuurden een monster van de wormencompost naar Soiltech, die via de Kinsey-Albrecht analyse de mineralenbalans in kaart bracht. De resultaten besprak Germ met een bemestingsadviseur van N-xt Fertilizers. ‘Die kijkt er op een andere manier tegenaan dan alleen commercieel. Hij was er helemaal weg van!’
Hoogwaardige organische stof
Uit de analyse bleek dat het ‘restproduct’ vol zat met mineralen, rijk aan spoorelementen van calcium, zwavel, stikstof, kalium en fosfaat. ‘Toen we gingen rekenen, bleek het niet de moeite waard om al dat restproduct terug te brengen naar de groothandel. De bemestingsadviseur zei ook dat ik het moet koesteren. Als ik dit zelf uitstrooi, kan ik besparen op kunstmest. Dus besloot ik het zelf in te zetten op het bedrijf. Zo heeft het voor ons een hogere waarde dan de verkoop. Met dit product hoop ik de bodemvruchtbaarheid te verbeteren. Maar,’ zegt Germ, ‘het is wel pas het tweede jaar dat ik het gebruik.’
Ondanks de positieve vooruitzichten, denkt Germ dat wormencompost niet voor iedereen is weggelegd. ‘Wil je het zelf produceren, heb je allereerst een contract nodig om wormen te kunnen kweken. Als je de wormencompost los wilt kopen, is het gewoon een ontzettend duur product. Door alleen al de transportkosten, bijvoorbeeld.’ Of er dan een les is te trekken uit wat ze doen op het erf van Germ? Door hun ondernemerschap sluipt er wel een kringloopgedachte het bedrijf in: ‘Naast het verbeteren van de bodem kijken we ook naar de mogelijkheden om restproducten van het land te voeren aan de wormen, zoals de aardappelen die overbleven na de laatste oogst. Dan spaar ik wat voer uit en heb ik minder afval.’
Ondernemers in hart en nieren
De nadruk op hun ondernemende intenties tekent de instelling van de Germ en Roberto. Ze onderzoeken en pionieren, en weten praktische toepassingen te vinden voor alle observaties die ze doen. Zo draait de wormenkwekerij volledig op elektrische stroom. ‘De wormen kunnen ook slecht tegen de dieseluitstoot’, verklaart Roberto, maar tegelijk zet het ze aan na te denken over duurzame opwekking van stroom.
Staande tussen de wormenbakken wanen we ons even in een vlindertuin. ‘Die wormen geven vrij veel warmte af. Dat is simpelweg van de energie die ze produceren van het voeden en de beweging die ze maken’, vertelt Roberto. ‘Daar denken we op termijn ook wat mee te kunnen. We moeten die warmte op kunnen vangen en toepasbaar maken. Dat onderzoeken we dan ook.’
Nederland Voedselland publiceert verhalen over transities binnen het Nederlandse voedselsysteem. Eerlijke verhalen over kleine en grote stappen, en over misstappen. We kijken buiten de grens, in ons land, en bij ons thuis.
