Op een verpakking kan staan ‘Te gebruiken tot’, met een datum erachter. Of er staat ‘Ten minste houdbaar tot’, ook met een datum. Het zijn allebei houdbaarheidsdata. Maar ze betekenen wezenlijk iets anders – en slechts de helft van de mensen weet dat. Wat niet zo gek is, want zelfs de Nederlandse warenwet heeft het ooit niet goed begrepen. De campagne #verspillingsvrij moet voor duidelijkheid zorgen. We praten erover met Tessa Ooijendijk, beleidsmedewerker duurzaam voedsel bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: Ik heb een verpakt stukje vis gekocht, en er staat ‘Te gebruiken tot’ op, met daarachter de datum van gisteren. Wat moet ik doen?
‘Dat kun je niet meer gebruiken. Je had het voor die datum moeten opeten. De te-gebruiken-tot-datum laat geen ruimte. Je kunt niet denken: ‘O, een dag later kan ook nog wel’.’
Ik heb ook een pak melk in de koelkast staan. Daar staat op ‘Ten minste houdbaar tot’. Ook met de datum van gisteren. Wat moet ik daarmee?
‘Zelf even kijken, ruiken, proeven. Waarschijnlijk is het nog prima.’
Dat zijn twee totaal verschillende adviezen – op basis van twee formuleringen die voor veel mensen hetzelfde klinken. ‘Te gebruiken tot’ en ‘Ten minste houdbaar tot’ lijken heel erg op elkaar.
‘Klopt. We gebruiken die termen al heel lang, en je zou willen dat dat ooit anders was geformuleerd, met wat meer onderscheid. Maar de termen liggen nu vast in de Etiketteringsverordening van de EU. Dat is niet meer zo makkelijk aan te passen. Gelukkig is die verordening wel heel duidelijk over wat het verschil is tussen ‘Te gebruiken tot’ en ‘Ten minste houdbaar tot’. Veel mensen denken dat ze allebei met voedselveiligheid te maken hebben. Dat zou je ook zo kunnen begrijpen als je onze eigen Warenwet leest. Die schrijft een te-gebruiken-tot-datum voor als een product een bewaartemperatuur heeft tussen 0 en 6 graden én een houdbaarheid die korter is dan 5 dagen. Valt het daarbuiten, dan moet het een ten-minste-houdbaar-tot-datum krijgen. Dat is wat verwarrend; het doet vermoeden dat temperatuur en aantal dagen bepalen welke soort houdbaarheidsdatum een product moet krijgen.
Maar dat is niet zo; dit punt is achterhaald en zal dan ook uit de Warenwet worden verwijderd. De Europese verordening die sinds 2014 geldt, en die sowieso boven de Nederlandse Warenwet staat, is veel duidelijker: alleen de te-gebruiken-tot-datum gaat over veiligheid. Na die uiterste datum, is het voedsel niet meer veilig. Denk aan rauw vlees en vis. Die moet je bij lage temperatuur bewaren, en zelfs dan is het maar een paar dagen houdbaar. Daarna wordt de kans op schadelijke micro-organismen, waar je ernstig ziek van kunt worden, heel groot. Daarom moet je het vóór of op die datum opeten, of invriezen. Maar de ten-minste-houdbaar-tot-datum is een kwaliteitsaanduiding. Die gaat niet over veiligheid, maar bijvoorbeeld over versheid. Over smaak, en bite. Chips die over de datum zijn, hebben misschien wat knapperigheid verloren, maar je kunt ze nog steeds veilig eten. Minder lekker misschien, maar zeker niet gevaarlijk.’
Daarom zeggen wij bij die producten: beoordeel het zelf. Kijk, ruik en proef.
Deze week is een campagne gestart om dat verschil duidelijk te maken – in de hoop dat dat leidt tot minder voedselverspilling. Maar zou het niet beter zijn om minder producten een houdbaarheidsdatum te geven?
‘Op termijn willen we dat zeker. Er zijn nu al een aantal producten die zijn uitgezonderd van de datumverplichting. Dan moet je denken aan wijn en sterke dranken, maar ook suiker, zout en azijn. Kauwgom is ook uitgezonderd. Die blijven allemaal heel erg lang goed en dus hoeft er geen datum op. Het idee is om die lijst uit te breiden, met bijvoorbeeld pasta en rijst, gedroogde kruiden, en producten die in blik of pot zitten en een bepaalde zuurgraad of een bepaalde hoeveelheid suiker hebben waardoor ze qua veiligheid nagenoeg onbeperkt houdbaar zijn. In Nederland heeft de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit onderzocht bij welke producten dat veilig kan. Wij zouden dan wel graag zien dat er iets anders op die verpakkingen komt te staan, en niet helemaal niets. Bijvoorbeeld ‘Lang houdbaar’.’
Zodat mensen niet denken: ik kan de datum niet vinden, ik gooi het maar weg. Maar dit is een Europees traject, dus dat kost tijd.
Gek genoeg stuit dat dan ook weer op bezwaren van fabrikanten. Denk aan koffieproducenten. Die zeggen dan: ook al bederft koffie niet snel, het verliest na een tijdje wel wat smaak. Zij willen juist graag een datum communiceren om de kwaliteit te waarborgen. Zonder datum drinkt iemand misschien zonder dat hij het weet oude koffie, en is dan niet enthousiast over wat hij proeft.
‘Dat begrijp ik ook – die datum staat er niet voor niks. Het is ook aan producenten om de ten-minste-houdbaar-tot-datum vast te stellen. De ene producent neemt dat krapper of ruimer dan de ander. De Etiketteringsverordening zegt daar niets over. Een koffiemerk dat heel erg inzet op versheid, zal de datum wellicht heel kort houden. Dus de ene koffie kan een andere datum hebben dan de andere. Vandaar ook dat we met deze campagne vooral de consument willen uitleggen: kijk, ruik en proef zelf. Vind je het erg dat je chips minder kraken? Dat bepaal je zelf, maar je kunt ze gewoon nog eten.’
Voor de duidelijkheid: bij de ten-minste-houdbaar-tot-datum bepaal je dat zelf, maar bij de te-gebruiken-tot-datum niet. Dat moet je echt voor die datum opeten, daarna is het niet meer veilig.
‘Ja. Of nee. Er is nog een optie. Je kunt ook invriezen. Als je dat doet, blijft een vers product met een te-gebruiken-tot-datum veel langer goed. Dus het advies is: opeten of invriezen. En eigenlijk is er nog een derde optie, want als de te-gebruiken-tot-datum vandaag is, dan kun je er ook voor kiezen de maaltijd te bereiden, bijvoorbeeld je stukje vlees te braden, en vervolgens in de koelkast te zetten om het morgen op te eten. Dat kan ook. Maar in de campagne laten we dat even buiten beschouwing. Om het simpel te houden zeggen we: opeten of invriezen.’
Het is voor een consument best ingewikkeld. ‘Ten minste houdbaar tot’ en ‘Te gebruiken tot’ klinken identiek, vervolgens zijn er ook producten waar helemaal geen datum op staat omdat ze nauwelijks aan bederf onderhevig zijn, maar er zijn óók producten waar geen datum op staat terwijl ze juist enorm gevoelig voor bederf zijn. Denk aan een moot zalm die je bij de visboer koopt. Daar staat niks op.
‘Dingen die je vers koopt bij de slager of visboer hebben inderdaad geen datum. Groente en fruit van de versafdeling in de supermarkt ook niet. Vaak hebben ze ook geen verpakking. Er wordt vanuit gegaan dat je bij verse producten zelf begrijpt dat ze beperkt houdbaar zijn. Dat is misschien verwarrend – reden te meer om consumenten de verschillen goed uit te leggen.’
Hebben jullie zicht op hoeveel mensen begrijpen wat er met de verschillende houdbaarheidsdata wordt bedoeld?
Ja, uit onderzoek van het Voedingscentrum weten we dat vijftig procent van de mensen het begrijpt. En de andere helft dus niet.’
De campagne #verspillingsvrij die deze week is gestart, legt onder andere met commercials uit hoe je de houdbaarheid van je eten moet interpreteren. Met als doel dat mensen minder gaan weggooien. Want dat is eigenlijk het grote probleem: mensen zijn te voorzichtig, en gooien uit voorzorg producten weg omdat de vermelde ten-minste-houdbaar-tot datum is verstreken. Zou meer kennis over de betekenis van ‘ten minste houdbaar tot’ een groot verschil kunnen maken qua voedselverspilling?
‘Dat denken we wel. We meten om de drie jaar hoeveel kilo voedsel Nederlanders thuis weggooien. Uit de meting vorig jaar kwam 34 kilo per persoon per jaar. Dat is overigens al een hele verbetering ten opzichte van drie jaar ervoor; toen was het nog 41 kilo. Er zijn berekeningen gemaakt dat een betere interpretatie van de houdbaarheid van producten nog eens 5 kilo per persoon per jaar zou kunnen schelen. In 2023 zullen we het zien, dan meten we opnieuw.’
Wat is het belangrijkste dat jij aan consumenten zou willen meegeven?
‘Ik zou hun onzekerheid willen wegnemen. Als de ten-minste-houdbaar-tot-datum is verstreken, kun je écht nog kijken, ruiken en proeven of het nog goed is. En meestal zal het dat nog zijn. En dat zou ik vooral ouders van jonge kinderen op het hart willen drukken. Want je voelt je geen goede ouder als je je kind iets voorschotelt dat over de datum is. Maar dat is onzin. Die vermelding ‘Ten minste houdbaar tot’ zegt niets over veiligheid. Het zegt alleen iets over kwaliteit – en die kun je zelf beoordelen.’
Green Deal
De campagne #verspillingsvrij van de stichting Samen Tegen Voedselverspilling is een resultaat van de Nederlandse Green Deal ‘Over de datum?’, een samenwerking tussen LNV, VWS, CBL, FNLI, NZO, WUR en het Voedingscentrum.
